a clan. Btsan-lha.

1) fire, flame, ember [Notes this is to describe the source of dharmas in vajrayogini's secret place, another suggestion was glowing like a fire mandala]; 2) anaka, (the 50th year, male fire dragon)/'Dzam gling lho phyogs kyi rta gdong me dang, khyim gyi nyi ma dang, bsreg bya za ba'i me ste me gsum yod pas grangs gsum mtson] 'bar byed dam 'byung ba chen po me,//gser sa le sbram me la mi skrag //me 'bar ba'i sgang la shing bshags pa,//mes 'tsig mer gtugs,//ming gi rnam grangs la 'khyog 'bar dang, chu yi skye gnas, dag byed, du ba'i tog ldan, nor las rgyal, bi shva na ra'i bu, 'bar ba'i lce ldan, 'bar byed, sbyin sreg lag pa, gtsug phud can, gtsang byed, rtse mo can, 'od kyi shing rta, rlung gi grogs po, lam nag zhugs, lus ma bsrung, shing las 'phel bcas so,

, 1) ; 1) fire, flame, ember [R]; 2) anaka, (the 50th year, male fire dragon; 3) three

Hopkins' Translations: fire
Sanskrit: {LCh,C,MSA,MV}agni; {C,MSA}tejas; {C,MSA,MV}vahni; {C}jvalana
མཚན་ཉིད། ཚ་ཞིང་སྲེག་པ། 
Definition: hot and burning
one of the four tangible objects which are elements ('byung bar gyur pa'i reg bya); the others are: earth (sa, pṛthivī); water (chu, āp); wind (rlung vāyu)

element, fire, temperature, heat, flame of a lamp, 1 of 'jigs pa rnam par brgyad, fire hell according to the kalacakra

fire, flame, ember, Anaka, [the 50th year, Male Fire Dragon]

fire

[2106] ... 1༽ འབར་བྱེད་དམ་འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་མེ། ... གསེར་ས་ལེ་སྦྲམ་མེ་ལ་མི་སྐྲག་... མེ་འབར་བའི་སྒང་ལ་ཤིང་བཤགས་པ། ... མེས་འཚིག་མེར་གཏུགས། ... མིང་གི་རྣམ་གྲངས་ལ་འཁྱོག་འབར་དང། ཆུ་ཡི་སྐྱེ་གནས། དག་བྱེད། དུ་བའི་ཏོག་ལྡན། ནོར་ལས་རྒྱལ། བི་ཤྭ་ན་རའི་བུ། འབར་བའི་ལྕེ་ལྡན། འབར་བྱེད། སྦྱིན་སྲེག་ལག་པ། གཙུག་ཕུད་ཅན། གཙང་བྱེད། རྩེ་མོ་ཅན། འོད་ཀྱི་ཤིང་རྟ། རླུང་གི་གྲོགས་པོ། ལམ་ནག་ཞུགས། ལུས་མ་བསྲུང། ཤིང་ལས་འཕེལ་བཅས་སོ། 2༽ ༼མངོན༽ 1. འཛམ་གླིང་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་རྟ་གདོང་མེ་དང། ཁྱིམ་གྱི་ཉི་མ་དང། བསྲེག་བྱ་ཟ་བའི་མེ་སྟེ་མེ་གསུམ་ཡོད་པས་གྲངས་གསུམ་མཚོན། ... 3. 2. ༼མངོན༽ མེ་འབྲུག་ལོ། ...

(1)འབར་བྱེད་དམ་འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་མེ། གསེར་ས་ལེ་སྦྲམ་མེ་ལ་མི་སྐྲག མེ་འབར་བའི་སྒང་ལ་ཤིང་བཤགས་པ། མེས་འཚིག་མེར་གཏུགས། མིང་གི་རྣམ་གྲངས་ལ་འཁྱོག་འབར་དང་། ཆུ་ཡི་སྐྱེ་གནས། དག་བྱེད། དུ་བའི་ཏོག་ལྡན། ནོར་ལས་རྒྱལ། མི་ཤྭ་ན་རའི་བུ། འབར་བའི་ལྕེ་ལྡན། འབར་བྱེད། སྦྱིན་སྲེག་ལག་པ། གཙུག་ཕུད་ཅན། གཙང་བྱེད། རྩེ་མོ་ཅན། འོད་ཀྱི་ཤིང་རྟ། རླུང་གི་གྲོགས་པོ། ལམ་ནག་ཞུགས། ལུས་མ་བསྲུང་། ཤིང་ལས་འཕེལ་བཅས་སོ། །(2) 〔མངོན〕 ---1---འཛམ་གླིང་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་རྟ་གདོང་མེ་དང་། ཁྱིམ་གྱི་ཉི་མ་དང་། བསྲེག་བྱ་ཟ་བའི་མེ་སྟེ་མེ་གསུམ་ཡོད་པས་གྲངས་གསུམ་མཚོན། ---2--- 〔མངོན〕 མེ་འབྲུག་ལོ། །

༡ དངོས་རྫས་འབར་བ་ལས་བྱུང་བའི་ཚ་དྲོད་དང་འོད་ཀྱི་མིང་།

༢ རྒྱན་ཚིག་གི་མཐར་སྦྱོར་ཚུལ་གེ་ལ་ལྟོས།

ཚ་ཞིང་བསྲེག་པ། མེ་དང་མེའི་ཁམས་དོན་གཅིག

saṃ. 1. agniḥ — མེ་དང་དུ་བ་དེ་དག་བ་ལང་གི་ལྕི་བའི་བུད་ཤིང་ལས་བྱུང་བའི་ཕྱིར ‘gomayendhanaprabhavāvetāvagnidhūmau’ iti ta.pa.34kha/517; vahniḥ — ཅི་ལྟར་མངོན་སུམ་དུ་མེ་བསྲེག་བྱ་སྲེག་པར་དམིགས་པ་ལ yathā pratyakṣeṇopalabdho vahnirdāhyaṃ dahat pra.a.30kha/35; analaḥ — དུས་མཐའི་མེ་བཞིན yugāntakālānalavat bo.a.2kha/1.14; pāvakaḥ —

མེ་འབར་མཐོང་ནས dṛṣṭvā jvalitaṃ pāvakam a.ka.212ka/87.23; མེ་ལ་འཁྲུལ་པ་མེད་པར་ནི། /དུ་བའི་བདག་ཉིད་སྐྱ་བོ་མཐོང་༎ dhūmātmā dhavalo dṛṣṭaḥ pāvakāvyabhicāravān

ta.sa. 4ka/62; vaiśvānaraḥ — མེ་རྣམ་པ་གསུམ་ནི་ལྷོའི་མེ་དང་ཁྱིམ་བདག་གི་མེ་དང་མཆོད་སྦྱིན་གྱི་མེའོ༎ vaiśvānarastrividhaḥ — dakṣiṇāgniḥ, gārhapatyaḥ, āhavanīya iti vi.pra.139ka/3.75; jvalanaḥ — ཇི་ལྟར་རལ་གྲི་མེ་སོགས་ཀྱིས། /དེ་ཡི་ངོ་བོ་མ་ཡིན་ཡང་། /བཅད་སྲེག་སོགས་བྱེད yathā'sijvalanādayaḥ

atādrūpye'pi kurvanti chedadāhādi ta.sa.73ka/683; dahanaḥ — མེ་དང་ཁྱིམ་ལ་སོགས་པ་ཤིང་གིས་བསྒྲུབ་པར་བྱ་བའི་དོན་བྱ་བ dahanagṛhādikāṃ kāṣṭhasādhyāmarthakriyām pra.vṛ.284ka/26; hutabhuk — མེ་ཡི་འབྲས་བུ་དུ་བ་སྟེ༎ kāryī dhūmo hutabhujaḥ pra.vā.96ka/3.34; hutāśanaḥ — རྗེས་དཔོག་རིགས་པ་མ་ཡིན་ཏེ། /སྐྱ་བོའི་རྫས་ལས་མེ་བཞིན་ནོ༎ na yuktānumitiḥ pāṇḍudravyādiva hutāśane

pra.vā.108ka/1.14; hutāśaḥ — མི་དབང་བུ་མོ་ལག་པར་ལག་བཀོད་ཅིང་། /བག་མའི་བསྲེག་རྫས་མེ་ལ་རྣམ་པར་བཀོད༎ narendrakanyākarasaktapāṇirvivāhahavyāvahitaṃ hutāśam

a.ka.124kha/65.71; hutavahaḥ — རབ་ཏུ་ཚ་བའི་མེ་ཡིས་བཞུས་པའི་ཟངས་ཞུན་ལུས་ལ་བླུགས་གྱུར་པ hutavahatāpavidrutakatāmraniṣiktatanuḥ bo.a.22ka/7.45; kṛśānuḥ — མྱ་ངན་མེ་ནི་འབར་བ་ཡིས། /ཁྱབ…དེ༎ sā… dīptena vyāptā śokakṛśānunā

a.ka.206ka/23. 35; śikhī—ལན་ཚྭའི་ཆུའི་དཀྱིལ་འཁོར་དེ་ལས་ག.ཡས་དང་ག.ཡོན་དུ་མེ་དང་རླུང་གི་དཀྱིལ་འཁོར་འབུམ་ཕྲག་གཉིས་སུ་འགྱུར་རོ༎ tasmāt kṣārodakavalayāt savyāvasavye śikhivāyuvalayaṃ dvilakṣaṃ bhavati vi.pra.166kha/1.11; citrabhānuḥ — གསེར་ལ་སོགས་པའི་ཞུ་བ་ལ་སོགས་པའི་མཚན་ཉིད་ཀྱི་ཁྱད་པར་མེ་ལས་འགྱུར་བ་ཡིན་ན་ཡང suvarṇādervā dravatā lakṣaṇaviśeṣāsādane'pi citrabhānoḥ pra.a.61ka/70; kṛṣṇavartmā—དེ་ལྟར་ལྐོག་གྱུར་མེ་ལ་ནི། /དུ་བ་ལས་ནི་དྲན་པ་ཡིན༎ yathā'sti dhūmātsmaraṇaṃ parokṣe kṛṣṇavartmani

pra.a.140kha/486; dhūmaketuḥ — ཁ་ཅིག་ནི… མེ་འབྱིན་པ་དང kecid… dhūmaketūnutsṛjantaḥ la.vi.150kha/222; karkaḥ śrī.ko.164ka; kaḥ — ཀཿནི་ཚངས་པ་རླུང་ཉི་མ། /མེ་དང་གཤིན་རྗེ་བདག་ཉིད་དང་། /གསལ་བ་དང་ནི་འགྲོ་བ་ལའོ༎ śrī. ko.164ka 2. āgneyam, digbhedaḥ — དེ་བཞིན་དུ་ཤར་དང་ནུབ་དང་རླུང་དང་མེ་དང་བདེན་བྲལ་དང་དབང་ལྡན་དུའོ༎ evaṃ pūrvāparaṃ vāyavyāgneyaṃ rnaiṛtyeśānam vi.pra. 166kha/1.11; agniḥ — དབང་ལྡན་དུ་ནི་པུ་ཀྐ་སཱི། /མེར་ནི་དེ་བཞིན་རི་ཁྲོད་མ༎ aiśānyāṃ pukkasī khyātā'gnau śavarī kīrtitā

he.ta.11ka/32 3. tejaḥ — ནང་གི་མེའི་ཁམས་གང་ཞེ་ན ādhyātmikastejodhātuḥ katamaḥ śi. sa.137ka/132; śrā.bhū.82kha/214 4. = གསུམ śikhī — མེ་ཞེས་པ་དེའི་འོག་ཏུ་གསུམ་མོ༎ śikhīti tato'dhaḥ trayaḥ vi.pra.177kha/1.32 5. śikhā—དྲོ་བ་དང་དུ་བ་དང་མེ་ཡང་འབྱུང་ངོ་༎ ūṣmā dhūmaḥ śikhā vā niścarati sa.du.116ka/194; jvālā — དཔེར་ན་མེ་འགྲོའོ། /སྒྲ་འགྲོའོ་ཞེས་འགྲོ་བའི་སྒྲར་བརྗོད་པ yathā jvālā gacchati,śabdo gacchatīti gacchatiśabdābhidhānam abhi. sphu.325ka/1218;

pā. tejaḥ 1. mahābhūtaviśeṣaḥ — འབྱུང་བ་དག་ནི་ས་ཁམས་དང་། /ཆུ་དང་མེ་དང་རླུང་ཁམས་རྣམས༎ bhūtāni pṛthivīdhāturaptejovāyudhātavaḥ

abhi.ko.2ka/1.12; སྩོགས་པའི་སྒྲས་ཆུ་དང་མེ་དང་རླུང་བཟུང་སྟེ། འབྱུང་བ་ཆེན་པོ་བཞི་པོ་དག་གོ༎ ādiśabdādāpastejo vāyuriti catvāri mahābhūtāni bo.pa.72kha/41 2. tattvabhedaḥ — ས་དང་ཆུ་དང་མེ་དང་རླུང་། /ཞེས་བྱ་བ་ནི་དེ་ཉིད་ཡིན་ནོ༎ pṛthivyāpastejo vāyuriti tattvāni pra.a.47ka/54 3. dhātubhedaḥ — ཁམས་དྲུག་གསུངས་པ་ནི། ས་དང་ཆུ་དང་མེ་དང་རླུང་དང་ནམ་མཁའ་དང་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ཞེས་བྱ་བ་རྣམས་སོ༎ ṣaḍ dhātava uktāḥ—pṛthivyaptejovāyvākāśavijñānākhyāḥ pra.pa.43kha/51 4. (vai.da.) dravyapadārthabhedaḥ — རྣམ་པ་དགུ་ཞེས་བྱ་བ་ནི། མདོ་ལས་ས་དང་ཆུ་དང་མེ་དང་རླུང་དང་ནམ་མཁའ་དང་དུས་དང་ཕྱོགས་དང་བདག་དང་ཡིད་ཅེས་བྱ་བ་ནི་རྫས་དག་ཡིན་ཞེས་བྱའོ༎ navadheti

‘pṛthivyāpastejovāyurākāśaṃ kālo digātmā manaḥ’ iti sūtrāt ta.pa.257kha/231;

nā. 1. analaḥ

i. buddhaḥ — ལག་བཟང་དང …མེ་དང…ཤཱཀྱ་ཐུབ་པ་དང་། གཞན་ཡང་སངས་རྒྱས་བཅོམ་ལྡན་འདས་མང་པོ་དག་གིས subāhuḥ…analaḥ…śākyamuniśceti

etaiścānyaiśca bahubhirbuddhairbhagavadbhiḥ ma.mū.93kha/5

ii. nṛpaḥ —ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི་རྒྱུད་འདི་ཉིད་ན་གྲོང་ཁྱེར་ཏ་ལའི་རྒྱལ་མཚན་ཞེས་བྱ་བ་ཡོད་དེ། དེ་ན་རྒྱལ་པོ་མེ་ཞེས་བྱ་བ་འདུག་གིས idamihaiva dakṣiṇāpathe tāladhvajaṃ nāma nagaram

tatra analo nāma rājā prativasati ga.vyū. 22ka/119 2. agniḥ

i. = མེ་ལྷ devaḥ —

མེ་དགུག་པའི་སྔགས་སོ༎ agnyāvāhanamantraḥ he.ta.14ka/44; མེ་དགའ་བའི་སྔགས་སོ༎ agnisantoṣaṇamantraḥ he.ta.14ka/44; vaiśvānaraḥ ma.vyu.3160 (55kha)

ii. narakaḥ — དེ་བཞིན་དུ་མེའི་དཀྱིལ་འཁོར་ལ་དམྱལ་བའི་གནས་གཉིས་ཏེ། མེའི་དམྱལ་བ་གཅིག་དང་། དེའི་སྟེང་དུ་དུ་བ་མི་བཟད་པའི་དམྱལ་བའོ༎ evamagnivalaye narakadvayam; agninarakamekam, tadupari tīvradhūmranarakam vi.pra.166ka/1.10; haviḥ — དེའི་འོག་ཏུ་མི་བཟད་པའི་དུ་བ་ནི་བཞི་པའོ༎ མེ་ནི་ལྔ་པ་སྟེ་ཚ་བའི་དམྱལ་བ་གཉིས་སོ༎ tatastīvradhūmranarakaścaturtho havirapi pañcama iti uṣṇanarakadvayam vi.pra.169kha/1.15 3. vahniḥ, dikpālaḥ — indro vahniḥ pitṛpatirrnaiṛto varuṇo marut

kubera īśaḥ patayaḥ pūrvādīnāṃ diśāṃ kramāt

a.ko.133ka/1.3. 2 4. vaiśvānaraḥ, kaviḥ — རྒྱས་པའི་སྙན་ངན་བྷཱ་ར་ཏ་དང་། མེའི་སྙན་ངག་བསྒོམ་པའི་ཆོས་དང vyāsakāvyaṃ bhāratam, vaiśvānarakāvyaṃ bhāvanādharmaḥ vi.pra.272ka/2.96 5. analā, rākṣasī — དེ་ནས་སྲིན་མོ་འཕྱང་མ་ཞེས་བྱ་བ་དང… སྲིན་མོ་མེ་ཞེས་བྱ་བ་དང atha khalu lambā ca nāma rākṣasī…aca (?na)lā ca nāma rākṣasī sa.pu.148kha/234.

དངོས་རྫས་འབར་བ་ལས་བྱུང་བའི་ཚ་དྲོད་དང་འོད་ཀྱི་མིང་།